BẠCH LẠP
| Tên | Vần | |
| B | BẠCH LẠP | Sáp ong được lấy từ những bánh sáp do ong thợ của các loài ong (Apis mellifica. Apis ligustica, Apis chinensis …) xây nên để chứa trứng và đựng thức ăn như phấn hoa, mật. BẠCH LẠP 白 蠟 |
| Mô Tả-Dược Liệu-Tính vị-Quy Kinh |  Tên Việt Nam: Sáp ong. Tên khác: Mật lạp, Phong chá, Phong lạp. Mô Tả : Sáp ong được lấy từ những bánh sáp do ong thợ của các loài ong (Apis mellifica. Apis ligustica, Apis chinensis …) xây nên để chứa trứng và đựng thức ăn như phấn hoa, mật. Phân biệt: Sáp ong gọi là Mật lạp là chưa qua khâu sắc vàluyện, sáp có màu Vàng gọi là Hoàng lạp, Sáp ong khi qua khâu sắc và luyện rồi thành màu trắng gọi là Bạch lạp (vị này khác với Trùng Bạch lạp). Bạch lạp là thứ tốt. Sản địa: Bạch lạp ở Tứ xuyên gọi là Xuyên lạp, ở Vân nam gọi là Vân lạp, chất lượng giống nhau, trong thuốc dùng ít hay dùng nhiều trong tạp hóa dùng làm đèn cầy…Ở Bắc hải, Hải khẩu có loại Hoàng lạp vì chất mật của nó chưa được trong, mùi thơm nên dễ bị sâu. Loại này nước ta phải nhập ở Trung Quốc. Thu hái, sơ chế: Vào giữa mùa thu đông cắt sáp ong rồi luyện qua, lọc bỏ trong nước sau đó sáp kết tủa lại mà thành. Phần dùng làm thuốc: Sáp tối có màu vàng trắng, đóng bánh và mềm như nến, không lẫn lộn tạp chất. Tính vị: Vị ngọt béo, tính hơi ấm, không độc (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển). | |
| Công dụng-Liều dùng | Tác dụng : Cầm máu, sinh cơ (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển). Chủ trị: Mật lạp chuyên trị hạ lỵ, tiêu ra máu mủ bổ trung, làm nên da non, ích khí không đói (bản kinh), Bạch lạp trị tiêu chảy dạng thấp mủ trắng, vết thương mau lành, lợi cho trẻ con, uống lâu nhẹ người không đói (Biệt Lục), lên da non, cầm máu. Kiêng Kỵ: Lỵ do hỏa nhiệt củ dùng ghét Nguyên hoa, Tề cáp. Bào chế: Cắt bánh cầu ong bằng bàn tay để trong hai lần vải màn, rồi để trong nồi nước đun. Sáp ong chảy, nổi trên mặt nước, bả giữ lại trong vải màn. Hiện nay người ta biến chế bằng phương tiện như sau: Sáp ong thu mua thường lẫn nhiều tạp chất bẩn, xác ong nhộng và cả mật. Để có thể dùng làm tá dược thuốc mỡ, bào chế sáp bôi… Cách chế biến như sau: Sáp ong xếp thành lớp mỏng lên trên xơ mướp khô đã rửa sạch. Tất cả đặt trên 1 vỉ tre đan thưa trong nồi. Vỉ cách đáy nổi 15-20cm, nước đổ vào nồi cách vỉ chừng 10cm. Lấy vung đậy thật kín. Đun sôi hơi nước bốc lên làm sáp chảy thành giọt. Sáp qua lớp xơ mướp để lại cặn bẩn tiếp tục đến khi không còn mảnh sáp trên xơ mướp là được. Sáp ong đóng bánh trên mặt nước thành một lớp vàng nhạt và sạch. Nếu có phương tiện như rây sắt hoặc đồng để lọc tạp chất thì chất lượng bảo đảm hơn dùng xơ mướp. Đơn thuốc kinh nghiệm : + Trị Xích bạch đới, lỵ làm đau dây chằng, đau bụng dưới thắt đau, khi đi tức ở hậu môn, da dẻ xanh mét, dùng Hoàng lạp 3 chỉ, A giao 3 chỉ, hai vị đun cho chảy ra trộn thêm 5 chỉ bột Hoàng liên, khuấy đều chia 4-5 lần uống, nếu đặc uống thêm 1 ít rượu nóng (Trương Trọng Cảnh Phương). + Trị lỵ, ăn vào mửa ra ngay, già trẻ đều dùng được: Bạc h lạp 15g, lòng đỏ trứng gà 1 cái, nửa chén rượu, tóc đốt cháy (Phát khôi) 6g, Hoàng liên (bột) 6g, mật ong tốt nửa chén, trước hết đun lên khuấy đều bỏ tóc cháy vào, khi gần đặc bỏ các thứ thuốc khác và bột Hoàng liên vào, khi nào đặc thành bột có thể viên lại được thì thôi, uống với nước (Hoa Đà Phương). + Trị nhiệt lỵ, sản hậu bị lỵ: Bạch lạp 9g, A giao 12g, Đương quy 10g, Hoàng liên 9g, Hoàng bá 4g, Trần thương mễ 6g. Trước hết nấu Trần thương mễ, lọc lấy nước, rồi dùng nước ấy sắc thuốc uống dần (Thiên Kim Giao Lạp Thang). + Trị bỏng lửa làm đau nhức: Dầu mè 120gg, Đương quy 30g. Trước hết sắc lấy nước quy bỏ xác rồi bỏ 1 lượng Bạch lạp vào khuấy khi nguội phết lên vải mỏng đắp vào nơi đau. Cao này trị hút được mủ độc mau lên da non (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển). + Trị Phế hư có ho, khó thở, mửa, khô họng, khát nước, thích uống lạnh, cơ thể suy nhược, hay sốt, kém ăn, nói yếu: Bạch lạp 8 lượng nấu với nước cho kỹ xong lọc cặn bã, rồi viên thứ đã lọc 123 viên, dùng 4 lượng Viên cáp phấn để làm áo bao bên ngoài, mỗi lần dùng 1 viên với nước quả Hồ đào, uống với nước nóng, xong nằm nghỉ để dưỡng sức (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển). + Trị quáng gà do Can hư: Bạch lạp 30g, đun chảy, trộn với Cáp phấn 30g, nặn thành bánh bao, dùng dao cắt lấy một miếng chừng 6g, xẻ đôi, cho 60g gan lợn và thuốc vào buộc lại nấu trong nồi đất thật kỹ rồi xông hơi ở mắt, bánh nguội ăn hết dùng ngày 2 lần liên tục 4-5 lần (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển) . Tham khảo: + Không có gì nhạt bằng sáp ong, chất dầy, vị ngọt, tính hoãn nên nhuận được tạng phủ. Chất mỏng, vị đạm, tính sáp nên trị được kiết lỵ (Bản Thảo Cương Mục). + Sáp ong có tác dụng chữa trĩ ra máu mủ (kết hợp với Nha đảm tử), ung nhọt (làm viên Phèn phi với sáp ong để uống), chữa bỏng lửa (làm thuốc dán). Còn dùng làm tá dược cho thuốc cao, thuốc mỡ để dùng ngoài (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển). + Hiện nay người ta tá dược thuốc đạn bằng dầu vừng (mè) sáp ong. Vì thuốc đạn là dạng thuốc rắn nhưng đặc điểm là chảy hay mềm ra ở nhiệt độ cơ thể, vì thuốc đạn phải đưa vào hậu môn. Thuốc đạn còn dùng để gây tác dụng tại chỗ, nhưng hiện nay trước kết quả nghiên cứu về sinh dược học thuốc đạn người ta dùng chủ yếu thuốc này đưa vào trực trường nhưng gây tác dụng toàn thân, nhất là khi người bệnh không uống được thuốc, dùng sáp ong 15 phần, dầu vừng 85 phần. Tất cả đun chảy, khuấy đều, khi đặt vào hậu môn bệnh nhân qua một đêm thì tan hoàn toàn. Có thể dùng dầu lạc trung tính thay dầu vừng, thì viên thuốc đạn có màu trắng hơn. Có thể dùng các loại dầu thực vật khác. Nếu gặp sáp co nhiều tạp chất thì đun sáp chảy rồi đổ nước muối 5%, sáp đông lại rồi tạo chất lắng sang bên. Sau đó vớt sáp ra, cạo bỏ tạp chất (Tạp Chí Dược Học) |